Inspyratieproject bomencarré op IJburg, Amserdam

In mei dit jaar heeft de Nationale Bomenbank het Bomencarré opgeleverd, een project van 32 jongvolwassen moeraseiken in een kwadraatopstelling op het opgespoten Centrumeiland van IJburg in Amsterdam. Een van de uitdagingen voor de bomen, met hun maaiveld van 5,5 meter boven NAP: het creëren van een schijn grondwaterspiegel.

Het centrumeiland van IJburg is een nieuw stuk land in Amsterdam met ruimte voor 1100 tot 1500 woningen. Het Bomencarré, een vierhoekige slagorde van moeraseiken met een afmeting van 41 x 41 m, is een park op dit eiland. Het ligt tussen de bebouwing en naast een internationale (HWA-)school. Het maaiveld van het bomencarré ligt maar liefst op 5,5 meter boven NAP. Het gehele centrumeiland wordt gebouwd volgens het zogeheten Rainproof-concept, waarbij overtollig regenwater niet via de riolen wordt afgevoerd en waarbij de omgeving bestand wordt gemaakt tegen de steeds vaker voorkomende hoosbuien.

Eerst groen, dan grijs
Dirk Doornenbal, directeur van de Nationale Bomenbank, vertelt over de planning van het bomencarré binnen het totale Centrumeiland-project: ‘De aanleg van het bomencarré heeft plaatsgevonden voorafgaand aan de bouw van de huizen en de school. Dat is bijzonder te noemen, omdat de groeninrichting meestal als laatste plaatsvindt. De gemeente vindt het groen dusdanig belangrijk binnen dit project, dat het de bewoners al direct wil laten genieten van het beeld zodra zij hun woning betrekken.’

Het Bomencarré
Het Bomencarré ligt op een hoger gelegen plein. De bomen die zijn aangeplant, zijn reeds jongvolwassen en hebben een stamomvang van 50 tot 60 cm om snel het eindbeeld te kunnen bereiken. Onder de bomen ligt een speelgazon dat ook door bewoners gebruikt kan worden voor kleine evenementen. De rand van het carré is ca. een meter breed en vormt een zitvlak van 41 x 41 m lang. Op den duur worden er van deze keermuur wellicht natuurstenen banken gemaakt. Althans, dat is een ambitie vanuit de gemeente. Omdat de bebouwing pas over een aantal jaar klaar is en de bomen op het eiland vol in de wind staan, staat rond de moeraseiken een tijdelijke windbreker van haagbeuk, linde en iep, in totaal 26 exemplaren. Omdat het maaiveld 5,5 m boven NAP ligt en er geen hangwaterprofiel aanwezig is, maken de bomen gebruik van een watersysteem dat ook functioneert als waterberging.

Uitvraag
In de uitvraag koos de gemeente Amsterdam voor een UAV-GC-aanbesteding met Design, Construct & Maintain-contract voor de aanleg van het bomencarré, het bomenonderhoud en de aanleg en het onderhoud van de windbreker. ‘We hebben het ontwerp uitgewerkt, het Bomencarré gerealiseerd en nemen de nazorg voor onze rekening,’ legt Doornenbal uit. ‘We zorgen er als opdrachtnemer voor dat de bomen een levensduur van circa 50 jaar halen. De windbrekende bomen zijn bedoeld om de moseiken aan te kunnen laten passen aan de nieuwe windsituatie en zullen, zodra er op die plek wordt gebouwd, worden weggehaald.’

De groeiplaats
De moeraseiken komen niets te kort. ‘Er is 52 kuub bomenzand per boom toegepast. Het bomenzand heeft een korrelgrootte van 500 Mu. Dat is een bewuste keuze geweest, omdat het plein ook geschikt moet zijn voor kleine evenementen en er af en toe een auto op moet kunnen rijden voor transport. Het bomenzand zorgtvoor stabiliteit. De bomen hebben mycorrhyza-schimmels meegekregen die zijn afgestemd op de boomsoort. We hebben van tevoren testen uitgevoerd met betrekking tot welk type bomenzand het beste geschikt was voor dit Bomencarré. We moesten daarbij mikken op een optimale capillaire werking van het bomenzand.’

Vochtregulatiesysteem/waterberging
Om de bomen van water te voorzien, wordt hemelwater opgevangen, vanaf het dak van de naastgelegen school, die overigens pas in 2019 wordt gebouwd. Doornenbal: ‘In het carré is voor de waterberging gebruik gemaakt van het zogenaamde Permavoid Capillair Irrigatie Systeem (PCIS) van TGS, met een hoogte van 8,5 cm, dat op 1 m diepte ligt onder de laag bomenzand. Hiermee wordt een kunstmatige grondwaterspiegel gecreëerd. Het hemelwater komt uit in een put waar vuil kan bezinken en bij piek overstort kan plaatsvinden. De put staat in rechtstreekse verbinding met de PCIS-vloer en wisselt water uit door gebruik te maken van de wet van communicerende vaten. Stijgt het water in de vloer boven de 6 cm, dan vindt overstort plaats naar een diepte-infiltratiekoffer van 100 m3. Het water in de vloer wordt door middel van capillaire konen omhoog getrokken en vandaaruit trekt het water dan van onderen het bomenzand in. Mocht het water in de vloer zakken onder de 2 cm, bijvoorbeeld bij extreem droge perioden, dan wordt automatisch water bijgevuld met leidingwater. Zolang de school nog niet is gebouwd, wordt het systeem via een andere put aangevuld met leidingwateren houden wij het waterpeil op 3 cm. Het gehele watersysteem kan tot 142.000 liter regenwater bergen ‘Door middel van sensoren in het systeem en in het bomenzand monitoren wij op afstand de hoogte van het waterpeil en het vochtgehalte van de bodem, maar in principe betreft het hier een natuurlijk systeem dat zichzelf reguleert.

Windbreker
‘We hebben lang nagedacht over hoe wij een windbreker zouden realiseren,’ vertelt Doornenbal. ‘In het begin werd het idee van een bomenwindsingel geopperd, maar van tafel geveegd. We gingen vervolgens puzzelen met ideeën over steigers van 10 meter en speciaal wind brekend doek. Maar de steigerbouwers die we om advies vroegen, achtten het technisch haast onhaalbaar om dit op te zetten tegen de sterke windstoten op het eiland. Daarna hebben we gebrainstormd over het bouwen van een muur met zeecontainers. Maar ook dit bleek niet aan te sluiten op onze wensen. Uiteindelijk kwamen we weer uit bij onze eerste optie: een windsingel. We hebben drie enkele rijen van haagbeuk, linde en iep van onze eigen biologische kwekerij in Bleskensgraaf met een stamomvang van 70-80 cm en een hoogte van 10-12 meter er omheen gezet. Alle drie de boomsoorten kunnen goed tegen de wind. Onder deze bomen hebben we een bijen-/vlindermengsel ingezaaid om biologische diversiteit aan te trekken op het eiland. Wanneer de bebouwing er staat, willen we het idee aandragen bij de gemeente om de bomen elders op IJburg een nieuw leven te geven. Grappig detail is dat de iepen al eerder in Amsterdam hebben gestaan. Na een reconstructie van de Javastraat in Amsterdam circa tien jaar geleden, werd een hele partij iepen bij de Nationale Bomenbank op de kwekerij gezet. Een aantal daarvan hebben we in de windsingel toegepast.’

Recreatie
Omdat het gras op het plein bestand moet zijn tegen buurtevenementen, sport en recreatie, is er een versterkte grasmat aangelegd met Netlon. Netlon is een bodembewapeningssysteem bestaande uit kunststof vezels dat machinaal door de toplaag wordt gemengd. Inmiddels is de gemeente gestart met het bouwrijp maken van de locatie. Nationale Bomenbank helpt met het opstellen van een bouwprotocol om te bomen te beschermen, maar we leveren ook teksten aan voor het evenementenprotocol dat de gemeente gaat opstellen. Er mogen bijvoorbeeld bij evenementen kraampjes en auto’s het plein oprijden, maar er mogen absoluut geen palen de grond in worden geslagen, want die beschadigen het hele systeem.’

Onderhoud
Nationale Bomenbank onderhoudt het Bomencarré tot en met 2022. ‘We monitoren het vocht- en zuurstofgehalte en de ontwikkeling van de wortels, maar ook de ontwikkeling van de bomen bovengronds.’ Voor de grasmat is een tijdelijk computergestuurd beregeningssysteem aangelegd om de grasmat te laten aanslaan.

Auteur: Santi Raats