Mythes over het verplanten van bomen

Auteur: Dirk Doornenbal, Directeur en ETT-er Nationale Bomenbank

In mijn bijna 25 jarige werkzame leven in de boomverzorging, heb ik met grote regelmaat moeten uitleggen dat iedere boom in de basis verplantbaar is. Juist in ons eigen vakgebied heersen er vaak vooroordelen, mythes en zelfs scepsis over het verplanten van bomen. Bij Nationale Bomenbank is het ondenkbaar dat een boom niet verplant zou kunnen worden. Natuurlijk zeg ik hiermee niet dat iedere boom verplantbaar is of dat je een boom in alle gevallen moet willen verplanten. Natuurlijk niet. Ieder geval moet dit met de juiste dosis gezond verstand en kennis benaderd worden. Maar de mythes die met enige regelmaat de kop opsteken belemmeren juist een onbevangen en onbevooroordeelde benadering van de eventueel te verplanten boom. De belangrijkste mythes wil ik in dit artikel behandelen.  

De boom is niet voorbereid op verplanting en daarom niet verplantbaar

Een veel gebruikt argument op de vraag waarom de boom niet verplant wordt is: ‘Er is geen tijd meer voor, want de boom moet 2 jaar van tevoren voorbereid worden’. Natuurlijk kan dit een plausibel argument zijn, maar dan wel met een groot voorbehoud. Bij Nationale Bomenbank worden jaarlijks succesvol bomen verplant. Van deze bomengroep is gemiddeld 10 tot 20% voorbereid. Onze regel hierbij is: wanneer er tijd en geld beschikbaar is, schroom dan niet de boom voor te bereiden. Maar weet dat voor de meeste bomen geldt dat voorbereiden niet per se noodzakelijk is, we passen dan wel onze werkwijze aan. Vanzelfsprekend zijn er situaties waarbij het voorbereiden noodzakelijk is. Bijvoorbeeld  als een soort boom matig verplantbaar is, maar ook bomen in een grote maat of bij bomen met een slechte kluitontwikkeling op de huidige locatie is dit noodzakelijk. Maar in de meeste gevallen is het niet onoverkomelijk als een boom niet voor wordt voorbereid.

Verplanten is te duur

In mijn loopbaan heb ik dit argument zo vaak gehoord dat ik er allergisch voor geworden ben. Het frappante is dat mij dit nooit overkomt bij leken maar juist bij vakgenoten. Regelmatig leg ik op een verjaardag, aan een civiel technicus, een vastgoedman, een procesmanager/projectleider of zomaar een geïnteresseerde, uit wat er mogelijk is met boomverplantingen. Over het algemeen reageren deze mensen zeer verrast en positief. Iedereen vindt het geweldig dat dit kan en als ze mij vervolgens vragen wat dat moet kosten, hebben ze vrijwel allemaal een hoger bedrag in het hoofd. Wat voor mij overigens altijd het sein is dat wij, in het groen, ons werk veel hoger moeten waarderen, maar dat ter zijde. 

Nee, de sceptici zal je juist vinden bij onze eigen vakgenoten. Ik krijg dan opmerkingen als: verplanten is alleen maar voor de politieke bühne en: ‘ik plant voor dat geld liever nieuwe bomen, dan weet ik tenminste zeker dat ik over 20 jaar resultaat heb’. Is het een gebrek aan kennis? Is het risico mijdend gedrag? Zijn het slechte ervaringen? Is het omdat het van het eigen budget af moet? Ik laat het in het midden, en soms is de achtergrond begrijpelijk.

Feit is wel dat er veel argumenten zijn om verplanten in ieder geval te overwegen. Zo telt het argument nog steeds dat het goedkoper is een boom te verplanten dan te planten, hierbij uitgaande van dezelfde maat (zie bijgaande grafiek). De laatste jaren zijn daar de argumenten vanuit circulariteit en i-Tree bijgekomen. Immers, de ecosysteemdiensten die de boom levert voor een leefbare openbare ruimte worden grotendeels bepaald door bladmassa. En laat nu juist een reeds volgroeide boom bladmassa hebben. Bijgaande afbeelding ‘Invloed boomgrootte op jaarlijkse baten’ laat zien wat ik bedoel. Mijn boodschap is: gebruik deze argumenten om de waardevolle boom te behouden en bedenk dat bij een gemiddeld civiel of bouwproject slechts 1-5% van de kosten zitten in water en groen. Terwijl de leefbaarheid van deze ruimten voor 80% wordt bepaald door water en groen!

Oude bomen moet men niet verplanten

Dit spreekwoord zit bij iedereen in het hoofd. Veel mensen relateren dit direct aan de boom zelf, maar dat is een misvatting. Het heeft betrekking op oude mensen die moeite hebben zich een nieuwe woonomgeving eigen te maken. Jammer is dat men denkt dat de leeftijd van een bejaard mens gelijkstaat aan de leeftijd van een oude boom. Hiervoor is het spreekwoord van toepassing ‘Je kunt geen appels met peren vergelijken’. Zo beweren sommigen dat de dikste linde van Nederland, de Linde van Sambeek, wel 1.000 jaar oud is. Deskundigen houden het op 400-500 jaar.  In dat geval is een linde van 100 jaar, in mensenlevens gerekend, in de jeugdige leeftijd van slechts 20 jaar! De nuance hierin is wel dat de boom vitaal en in goede conditie moet zijn. Helaas is Nederland een land waar het voor een oude boom slecht toeven is. Onze bomen worden continue van alle kanten bedreigd en veel bomen in onze steden takelen om die reden vervroegd af. Het blijft daarom altijd van belang scherp te zijn op de vitaliteit en conditie van de boom.

De boom zoekt op de nieuwe plek zelf zijn weg wel

In tegenstelling tot het voorbereiden van de boom, is het een doodzonde om niet te investeren in een goede groeiplaats en in de juiste nazorg. De gedachte dat ‘de boom in het gat zetten en vervolgens wegrijden’, het stempel verplanten mag hebben is een misvatting. Succesvol verplanten is een optelsom van factoren. Een goede groeiplaatsinrichting en minimaal 3 jaar nazorg zijn hierbij kritische succesfactoren. Steek hier geld in en geef de aandacht die de boom verdient!

Er liggen kabels en leidingen om de boom en is daarom niet verplantbaar

Als ik dit argument lees denk ik altijd bij mezelf: waar een wil is, is een weg. Natuurlijk, kabels en leidingen zijn erg belangrijk en kunnen een serieus obstakel vormen een boom succesvol te verplanten, maar dit is niet per definitie zo. Bij Nationale Bomenbank vormen kabels en leidingen een gegeven waarmee je altijd rekening  moet houden. De verplantmethode wordt aangepast als er kabels en leidingen aanwezig zijn, dit kan zelfs nog tijdens de uitvoering zelf. Boomspecialist ben je niet voor niets en weten hoe je hiermee moet omgaan is een kwestie van kennis en ervaring. Als het echt te gek wordt, moeten er prioriteiten gesteld worden. Kabels en leidingen kunnen namelijk ook omgelegd worden. Maar het kan ook anders: bedenk een innovatieve methode. Dat bewijst de verplanting van 4 monumentale iepen in Den Haag. Hierbij was Nationale Bomenbank in staat de bomen succesvol te verplanten met een innovatieve ‘kluitloze methode’. De bomen werden zo van de kabels en leidingen afgetild zonder deze te beschadigen. Dit kostte wat, maar het omleggen van de kabels en leidingen zou vele malen meer kosten. Het is maar waar je de prioriteit legt.

De nieuw aan te planten boom haalt de verplante boom wel in

Natuurlijk zal een boom van de kwekerij sneller groeien dan de verplante boom. Dit is overigens afhankelijk van de grootte van de boom. Maar vergeet dan niet dat de boom van een kwekerij een baby betreft die in de groei is. De laatste 15 jaar heb ik mij erover verwonderd hoe snel mijn kinderen groeien. Maar, nu mij dochter mijn lengte heeft bereikt, mag ik hopen dat de groei er wel uit is. Maar goed, dit duurde wel 15 jaar. Ook bij een boom duurt het jaren voordat een kleinere boom van kwekerij de bladmassa van de verplante grote boom ingehaald heeft. Tot deze tijd is de waarde van de verplante boom qua ecosysteemdiensten groter geweest.   

Verplanten kent te veel risico’s

Ik ben de laatste om te ontkennen dat het verplanten van bomen risico’s met zich meeneemt. Gelukkig maar, want het geeft Nationale Bomenbank de mogelijkheid zich te onderscheiden. Risico’s zitten niet alleen maar in het gebruik van zwaar materieel, maar vooral in de complexiteit en de veelheid aan factoren waar je rekening mee moet houden om een verplanting succesvol te laten zijn (zie tabel). Een echte boomspecialist die al jaren succesvol bomen verplant kan deze risico’s reëel inschatten en controleerbaar maken. En als deze risico’s niet controleerbaar en beheersbaar zijn, bedenken wij ons wel twee maal voordat we eraan beginnen. Een goede boomspecialist is de laatste die het gezegde wil bekrachtigen  dat je ‘Een oude boom moet men niet verplanten’.

Alleen linden en platanen zijn verplantbaar

Dan zijn er nog mensen die denken dat alleen bepaalde sterke boomsoorten verplant kunnen worden. De basisregel is dat elke boom is verplantbaar is, maar de ene beter dan de andere. En dat heeft niet alleen met de boomsoort te maken. Een slecht ontwikkelde plataan kan net zoveel problemen opleveren als een matig verplantbare boom. Maar het is waar dat grote maten eiken of beuken veel moeilijker verplantbaar zijn dan linden of platanen. Echter wil dat niet zeggen dat het onmogelijk is. De grootste en zwaarste boom die ooit succesvol is verplant door Nationale Bomenbank  was een Querus robur van 125 jaar oud. Deze boom heeft een kluit van 10x10x2 meter en een gewicht van 360 ton en toch bleek het mogelijk deze ‘moeilijk verplantbare boomsoort’ succesvol te verplanten. Nu, acht jaar later, staat deze boom er nog steeds vitaal bij. Door de ‘beperkende boomsoort-gedachte’ los te laten wordt het mogelijk open te staan voor andere bomen. Zo bracht ik deze week een bezoek aan twee monumentale trompetbomen in Amsterdam die vier jaar geleden verplant zijn. Deze bomen vormen nu een geweldige blikvanger in het Pocketpark naast het Amstelstation. Prachtige bomen die nog nooit in deze maat waren verplant. Daarmee zijn deze bomen ook nog eens van toegevoegde waarde in onze diversiteitsgedachte.

Wanneer echt niet aan beginnen

Natuurlijk zijn er ook bomen die je echt niet moet willen verplanten. Er zijn voldoende situaties te bedenken waarbij verplanten niet verstandig is. Zoals bomen die zich in een aftakelingsfase bevinden, die ziek zijn, met een slecht ontwikkelde kluit of kroon, met beschadigingen rondom, boomsoorten die echt voorbereiding behoeven, maar waarvoor de tijd ontbreekt, enzovoort. Verplanten van bomen blijft dan ook altijd  maatwerk. Laat een echte boomspecialist toe in het proces en zorg ervoor dat het maatwerk ook daadwerkelijk uitgevoerd kan worden. Dan zal je de magie en waarde van een grote verplante boom op een nieuwe plek als vanzelf ervaren.